مجتمع بندری شهید رجایی و بندر شهید باهنر بهعنوان نقطه اتکای اقتصاد ایران در جهت جابهجایی کالا و نیز وجود کارخانههای پرشمار و بزرگ صنعتی؛ بندرعباس را به شهری مهم در زمینهٔ بازرگانی و صنعت کشور همچنین منطقه مبدل کردهاست.[۴]
فاصله بندرعباس تا تهران ۱۲۸۷ کیلومتر، تا تبریز ۱۸۸۶ کیلومتر، تا اصفهان ۹۳۳ کیلومتر، تا شیراز ۵۷۷ کیلومتر و تا کرمان ۴۹۱ کیلومتر است.[۵][۶][۷]
سراسرنمای نقشه ایران در ۱۸۱۴میلادی. بندرعباس و بخش بزرگی از هرمزگان بخشی از ایالت بزرگ کرمان بودهاست
تاریخ پیش از اسلام
قدیمیترین گزارش بندرعباس در زمان داریوش بزرگ (بین سالهای ۵۲۲ تا ۴۸۶ پ. م) است. سیلاکوس، فرمانده داریوش، از بندرعباس به سوی هند و دریای سرخ سفر کرد. در زمان حمله اسکندر مقدونی به شاهنشاهی هخامنشی، بندرعباس به نام «هورمیرزاد» شناخته میشد.
در قرن شانزدهم، بندرعباس در نزد ایرانیان به نام «گمرون» شناخته میشد. در سال ۱۵۶۵، یک دریانورد اروپایی آن را “Bamdel Gombruc” (یعنی “بندر گومروک” یا “بندر گمرک”) نامید و این نام را به عنوان نام فارسی و ترکی نامید. بندرعباس در سال ۱۵۱۴ توسط پرتغالیها فتح شد و مکان مهمی برای محافظت از تجارت آنها در خلیج فارس و هند بود.[۸][۹] آنها نام این شهر را به دلیل وجود خرچنگ در سواحل آن، کومورائو گذاشتند.
در سال ۱۶۱۴، کومورائو توسط شاه عباس کبیر از پرتغالیها پس گرفته شد و به “بندر عباس” تغییر نام داد. شاه عباس با حمایت نیروی دریایی بریتانیا شهر را (که در دنیای انگلیسیزبان به نام “Gombraun” شناخته میشود) به یک بندر بزرگ تبدیل کرد. تا سال ۱۶۲۲، نامهای پرتغالی و انگلیسی رسماً با هم ترکیب شده و «Combrù» یا «Combu» را تشکیل دادند، اگرچه ساکنان هنوز آن را بندرعباس مینامیدند. سر توماس هربرت گفت که نام رسمی انگلیسی “”Gumbrown”” است، اما [gŏmrōōn] تلفظ میشود. او در سال ۱۶۳۰ نوشت که “بعضی (اما من آنها را تائید نمیکنم) آن را “Gamrou”، برخی دیگر “Gomrow”” و برخی دیگر “Cummeroon”” مینویسند.” در دهه ۱۶۷۰، این شهر به نام “گامرون” شناخته میشد.
در سال ۱۶۲۲ میلادی، شاه عباس با کمک نیروهای انگلیسی و فرمانده ایرانی امامقلی خان، نیروهای پرتغالی را شکست داد. به مناسبت این پیروزی گمبرون به بندرعباس تغییر نام داد. در تقسیمات کنونی بندرعباس در استان هرمزگان و یکی از مهمترین مراکز استراتژیک و تجاری در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.[۱۰]
دوره انگلیسی و هلندی
در سال ۱۶۲۵، یک ناوگان ترکیبی انگلیسی و هلندی به پرتغالیها در بندرعباس حمله کرد و کنترل پستهای تجاری را به دست گرفت. به زودی، کمپانی هند شرقی هلند از همتای انگلیسی خود پیشی گرفت و در نهایت، از سال ۱۶۵۴ تا سال ۱۷۶۵ کنترل کامل تجارت محلی ادویه و ابریشم را در دست داشت.[۱۱]
دوره عمانیها
بین سالهای ۱۷۹۴ تا ۱۸۶۸، بندرعباس از طریق قرارداد اجاره با ایران تحت کنترل سلطنت عمان و زنگبار بود. ظاهراً جزئیات قرارداد اصلی بین نسخه عربی و فارسی متفاوت بود. عمانیها گستره ساحلی حدود ۱۰۰ مایلی از سدیج تا خمیر و حدود ۳۰ مایل در عمق هرمزگان تا شَمیل را تحت کنترل داشتند. آنها همچنین جزایر هرمز و قشم را تحت کنترل داشتند. در سال ۱۸۲۳، ایرانیها تلاش کردند عمانیها را بیرون کنند، اما سلطان با رشوهگیری و خراج به والی شیراز توانست بندر را حفظ کند. در سالهای ۱۸۴۵–۱۸۴۶، ارتشی به سرپرستی فرماندار کل فارس بندر را تهدید به اخاذی کرد، در حالی که ارتش دیگری به فرمانروای کرمان، میناب را محاصره کرد. عمانیها ایران را تهدید به محاصره کردند، اما مقیم بریتانیا در بوشهر آنها را متقاعد کرد که عقبنشینی کنند.[۱۲]
ایرانیان در سال ۱۸۵۴، زمانی که سلطان در زنگبار بود، شهر را بازپس گرفتند. تحت فشار بریتانیا پس از جنگ ایران و انگلیس در سال ۱۸۵۶، ایران قرارداد اجاره عمان را با شرایط مساعد تمدید کرد. در قرارداد جدید تعیین شد که منطقه استیجاری متعلق به ایالت فارس بوده و پرچم ایران بر فراز بندرعباس به اهتزاز در خواهد آمد. نرخ اجاره نیز افزایش یافت. تحت فشار بریتانیا، قرارداد در سال ۱۸۶۸ تمدید شد، اما با نرخ اجاره بالاتر و برای مدت کوتاهتر. دو ماه پس از تمدید، اجاره نامه توسط دولت ایران با استناد به بندی که اجازه فسخ آن را در صورت سرنگونی سلطان عمان میداد، لغو شد.[۱۲]